piątek, 25 grudnia 2015

Monografia Historyczna Pawłowa i Okolic...







 
Wieś Pawłów położona w południowo-zachodniej części powiatu ostrowskiego, w województwie wielkopolskim, 
między Kotliną Odolanowską i Wzgórzami Twardogórskimi w obszarze Lasów Rychtalskich 
- urozmaiconych w bogaty krajobraz pagórków wydmowych o znakomitym mikroklimacie, 
zasobnym w runo leśne i zwierzynę łowną, co stanowi dobrą podstawę dla turystyki rekreacyjnej 
i wypoczynku aktywnego na łonie natury w regionie. 
Rzeźba płasko ukształtowanego terenu Osady wyróżniona pojedynczymi pagórkami,
 posiada charakter sprzyjający rozwoju rolnictwa z dopływami rzecznymi; 
Malinowa Woda (Rybnica) i Bogacz. 
Miejscowość leży przy drodze krajowej nr 25 Antonin - Oleśnica łącząca Wrocław z Kaliszem 
z przystankiem kolejowym PKP  na linii Ostrów Wielkopolski - Wrocław.


Światłodruk - ok. 1910/ stempel 5.5.09 – A. Telloke, Breslau.  Ze zbiorów Dariusza Dery.
Gruss aus Pawelau b. Neumittelwalde * Pozdrowienia z  P a w ł o w a  koło Międzyborza 
* Ev. Schule – Szkoła ewangelicka 
* Günther’s Gasthof – Oberża Güntera 
* Heyn’s Villa – Willa Heyna 
* Bunk’s Gasthof – Oberża Bunka 

* 

Miejscowość położona na obszarze dawnego osadnictwa puszczańskiego, przy szlaku bursztynowym, 
powstała w okolicach trzynastego wieku n.e., w wyniku intensywnej kolonizacji wewnętrznej 
która ukształtowała w tej części terenu gęstą siecią wsi i osad zachowane do współczesnych czasów. 
Badania archeologiczne przeprowadzone w pobliżu Pawłowa, informują o istnieniu dużego skupiska
 osadniczego kultury przeworskiej, funkcjonującej równolegle z nekropolą z niemal wyłącznie 
ciałopalnymi grobami warstwowymi o pierwotnej powierzchni cmentarza ok. 3 ha. 
W sąsiedztwie osad wykryto na zwartej strukturze przestrzennej silnie przepalonej polepy oraz kamieni,
 węgli drzewnych i grudek rudy żelaza wskazują na funkcje związane z produkcją metalurgiczną. 
Badane stanowisko przebiegało wzdłuż nie istniejącego cieku wodnego, 
którego niewielkie koryto zachowało się do współczesnych czasów. 
Wśród przebadanych obiektów odkryto dużych rozmiarów piece garncarskich oraz fragmenty ceramiki
 naczyń zasobowych z kryzą, określonym w literaturze jako ,,typ śląski", 
wskazują na użytkowanie stanowiska w okresie wędrówki ludów.
Dodatkowo znaleziono liczne fragmenty naczyń delikatnej roboty, doskonałej jakości, 
wykonanych przy pomocy koła garncarskiego, barwy ceglastoczerwonej - cienkościenne, 
produkcja naczyń przypada we wczesnej fazie okresu wpływu rzymskiego*. 
Motyw zdobienia ceramiki - linia falista, delikatne guzki oraz dołki wykonane przygotowanym patyczkiem. 
Nie stwierdzono fragmentu ceramiki o typowo dla lokalnego wytwórstwa przeworskiego - barwy szarej lub czarnej. 
W pobliżu palenisk odkryto obficie występujące grudki rudy darniowej związane z produkcją garncarską,
 (przypuszczalnie do pozyskiwania żelaznego barwnika ciasta garncarskiego lub specyficznej domieszki schudzającej). Znaleziono również grudki szkliwa - prawdopodobnie odpady produkcyjne, powstałe podczas wypału naczyń 
(np. z zeszklenia piasku ze ścianek pieca).   
W wykopaliskach odsłonięto kilkanaście obiektów zabytkowych. Żaden z nich nie okazał się być reliktem dymarskim. 
Nie natrafiono na ślady zabudowy mieszkalnej, choć udało się wykryć dość liczne negatywy posłupowe.  
Badania pracowni garncarskiej kultury przeworskiej, prowadzone przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego 
stanowiły element poszukiwań obejmujących tereny wschodnie dorzecza Baryczy, na pograniczu śląsko-wielkopolskim. Zlokalizowane na obszarze silnie nawodnionym i pokrytym gęstą pokrywą runa leśnego,
 zajmujące terytorium pomiędzy wydmowymi wzgórzami. 

Kultura przeworska ukształtowała się w ok II w. przed Chr. i trwała nieprzerwanie przez 600 lat, 
do okresu wędrówek ludu, zajmując tereny Śląska, Wielkopolski, Kujaw, oraz częściowo Małopolski i Mazowsza.
Rok 375 uważany jest za początek okresu wędrówek ludu na zachód zagrażając Imperium Rzymskiemu. 
W tym czasie Hunowie najechali Europe. Przypuszczalnie przyczynili się do upadku kultury Przeworskiej 
i degradacji na Śląsku dużych, wyspecjalizowanych pracowni garncarskich na rzecz powstania małych, 
produkujących ceramikę na doraźne potrzeby. 


Teren archeologiczny powiązany z okresem rzymskiego osadnictwa...


Źródło: Siedemdziesiąt pięć lat archeologii w Uniwersytecie Wrocławskim pod redakcją Mirosława Masojcia i Jerzego Piekalskiego. 
Zespół osadniczy w Kocinie.
 Fragmenty naczynia zdobiony ornamentem figuralnym wykonanym przy pomocy kółka zębatego.


Rysunek: Wielkopolskie Sprawozdanie Archeologiczne Tom 8  2007 r. 
* Po lewej fragmenty ceramiki naczyń zasobowych z kryzą (Krausengefasse), 
określone w literaturze jako ,,typ śląski", użytkowanie w okresie wędrówki ludów. 

* Po prawej ceramika cienkościennej barwy ceglastoczerwonej wykonane przy pomocy koła garncarskiego. 
Motyw zdobienia ceramiki - linia falista, delikatne guzki oraz dołki. 
Produkcja naczyń przypada we wczesnej fazie okresu wpływu rzymskiego*.


 Motyw zdobienia ceramiki naczyniowej zlokalizowany w regionie.* 


Źródło: Heimatblatt Groß Wartenberg...
Amulet z piaskowca bocznego znaleziony przy starej drodze - solnej / letniej.* 
 Petroglify wyryte w kamieniu sugerują na związek z symboliką solarną ? *

* 

[...] Ewangelicy Polacy przechowali jeszcze niektóre dawne zwyczaje. 
Przed dwudziestu laty w czwartą niedziele postu, zwaną śmiertelną, obchodzono ,,marzannę" 
w okolicach Międzyborza i Sycowa. Chodząc z ,,marzanną", ustrojoną ze słomy i wstążek po wsi, śpiewały dziewczęta: 
,,Jak marzankę wypuścili, to latko ustroili, myśmy tu śmierć wyniosy a latko przyniosy; rączkę nam podajcię i piątaka dajcię"
. W  P a w ł o w i e  przed 15 laty palono jeszczę marzannę. Na św. Andrzeja leją ołów, wosk i różnę z tego wyciągają wróżby. 
W wigilię św. Jana na wzgórzach palono ognie, znosząc perz, słomę lub suche gałęzie. Po adwencie, przed ,,godami", 
jeszcze przy końcu zeszłego wieku ubierali niedźwiedzia ,,z kulanego grochu" (grochowiny) i obnosili go od chaty do chaty. 
Dyngusa znają w niektórych wioskach. [...]

Źródło: Melania Parczewska - Na Średnim Śląsku.  ZIEMIA 3 stycznia 1914 r. 


*

Wieś  P a w ł ó w  wymieniona po raz pierwszy 9 sierpnia 1245 roku, 
jako część ziemskiej posiadłości dóbr biskupstwa wrocławskiego, założona na prawie magdeburskim, 
wymieniona w dokumencie papieskim jako  P a u l o w o, wystawionym w Lyonie. 
Nazwa wsi pochodzi od imienia  P a w ł a


Herb biskupstwa wrocławskiego

* 

W 1323 roku książę Bolesław III Legnicki odstąpił okoliczne majątki, księciu Konradowi I Oleśnickiemu. 

                          
                                                  Książę Bolesław III Legnicki                    Książę Konrad I Oleśnicki



Zamek Książęcy w Oleśnicy 

* 

Po 1329 r. Cały Śląsk przechodzi do korony Czeskiej jako Leno. 
(Książę Konrad Oleśnicki składa we Wrocławiu hołd Królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu).  


* 

1376 r. Pojawia się wzmianka o istnieniu kościoła w okolicy Międzyborza na ,,Czerwonym Wzgórzu"
 proboszcz: Bartłomiej Kosicki.

* 

1396 rok wieś  P a w ł ó w  wymieniono jako własność Rycerska. 
Rycerz Rachinko z Międzyborza - właściciel Dóbr Medziboren w latach 1395 - 1422. 


Źródło:  www.bibliotekacyfrowa.pl / F. B. Wernera z Topographia Seu Compendium Silesiae. Pars II 
Mapa przedstawia obszar Dóbr Międzyborskich na rysunku Friedricha Wernera, ok. 1750 rok. 
Na obszarze istnieje wiele borów leśnych, pul uprawnych oraz cieków rzecznych, łączonych zbiornikami wodnymi,
 zwykle przeznaczone do hodowli ryb, uzupełniane w system młynów. 
Dobra międzyborskie pojawiają się w dokumentach wraz z ich pierwszymi właścicielami 
- braćmi Piotrem i Wacławem, poddanymi księcia Konrada I Oleśnickiego w XIV w. 
W następnych czasach tereny te zmieniały właścicieli w wyniku dalszego dziedziczenia 
oraz handlowania majątkiem podporządkowane rządowi księstwa oleśnickiego, 
lecz administracyjne i politycznie wyodrębnione terytorium, zaliczane do kategorii mniejszych 
państw stanowych (Herrschaft Medzibor). W 1530 roku cały obszar kupuje Joachim von Maltzan 
– właściciel wolnego państwa stanowego Syców. Nowy właściciel ogłasza luteranizm religią panującą, 
zakłada pierwszą szkołę publiczną i uwalnia chłopów od jarzma pańszczyzny w swoich dobrach. 
Po 1885 roku następuje podział dóbr międzyborskich na cztery części: 
Moja Wola nabyta przez Daniela Heinricha von Diergardt,
 Chojnik – Richard von Buddenbrock-Hettersdorf,
 Możdżanów – Carl Neumann,  
Międzybórz przez grafa Hugo Reichenbach-Goschütz wraz z P a w ł o w e m, 
Kątami Śląskimi, Klonowem, Zielonką i folwarkiem Granów o łącznej powierzchni – 1.027 ha.
 W dniu 17 stycznia 1920 roku większa część miejscowości przechodzi do państwa polskiego.


Źródło:  www.bibliotekacyfrowa.pl / F. B. Wernera z Topographia Seu Compendium Silesiae. Pars II 
Osiemnastowieczny rysunek przedstawiający osadę ,,Medzibor”. 
Widok z lotu ptaka przedstawia plan miejscowości w zabudowie drewniano-murowanej 
z dominującą bryłą kościoła ewangelickiego położonego na wzgórzu w otoczeniu muru warownego z XVI w., 
oraz sąsiadujących z nim plebanią i szkołą. 
Na Dolnym Rynku książęca zabudowa mieszkalna założona na rzucie zbliżonym do litery ,,L” 
w otoczeniu fosy zasilaną wodami z miejscowej rzeki z przylegającym folwarkiem książęcym 
z browarem oraz ogrodem z okazałą altaną wypoczynkową. 
Od strony Zielonki widoczny młyn wodny ze zbiornikiem, na zielonym wzgórzu drewniany wiatrak.
6 maja 1637 roku książę Oleśnicki - Henryk Wacław Podiebrad nadał miejscowości niemieckie prawa miejskie
 i wprowadził nowy porządek kościelny w tym prawo do 3 jarmarków rocznie i jarmark tygodniowy. 
Rysunek: Friedrich Bernhard Werner, ok. 1750 r.

* 

1410 r. Bitwa pod Grunwaldem - książę oleśnicki Konrad VII Biały z dynastii Piastów, popiera Zakon Krzyżacki,
 biorąc udział w bitwie przeciwko Koronie Polskiej i Księstwu Litewskim. 

Książę Konrad VII Biały oleśnicki.

* 

7 października 1489 roku powstaje wolne państwo stanowe Syców z części ziem Księstwa Oleśnickiego.
 Jako pierwszy tego typu organizm polityczny na Śląsku podległo bezpośrednio cesarzowi Niemiec.   

*

1518 r. Melchior Hoffman wygłasza kazanie na rynku w Międzyborzu, 
został przysłany przez Marcina Lutera (współtwórca luteranizmu).


          
                                                              Melchior Hoffman                                  Marcin Luter 

*

1538 r. Oficjalne ustanowienie wyznania ewangelickiego w dobrach  Międzyborskich, 
przez Joachima von Maltzan (właściciel wolnego państwa stanowego Syców). 
Następuje uwolnienie mieszkańców  P a w ł o w a  od pańszczyzny przez nowego właściciela .

Joachim von Maltzan

*

W 1554 r.  P a w ł ó w  z dobrami Ose i Klonów płacą roczny czynsz 27 Marek (756 Reichsmarek) 
dla wikariatu i katedry we Wrocławiu. 

*

1565 r. Książę Rafał Leszczyński, starosta Radziejewski herbu Wieniawa 
zakupuje połowę majątku dóbr Międzyborskich od Maltzanów.


Herb Wieniawa 

*

1599 r. Książę Andrzej Leszczyński sprzedaje dobra międzyborskie, 
księciu Karolowi II ziębicko-oleśnickiemu za 63 tys. talarów. 

Książę Karol II ziębicko-oleśnicki.

* 

1647 r. Książę wirtemberski Sylwiusz Nimrod obejmuje majątek i miasto Międzybórz, 
( wraz z księstwem oleśnickim ).

Książę wirtemberski Sylwiusz Nimrod 

* 

19.02.1654 r. Na rynku w Oleśnicy został stracony rozbójnik Melchior Hedloff,
 „Strzelec Melchior”.  

Arcyzbrodniarz Melchior Hedloff

Prawdopodobnie największy seryjny morderca, jaki kiedykolwiek działał na ziemiach polskich. 
Urodził się we wsi Kuźnica Kącka (gmina Sośnie), trudnił się kradzieżą i mordowaniem, łupili ludność 
podróżującą po leśnych drogach w pobliżu  Międzyborza. Narzędziem zbrodni „Strzelca Melchiora”
 były dwa muszkiety i turecka szabla.  Zbrodniarzowi przypisano winie śmierci co najmniej 251 osób, 
wśród jego ofiar byli Polacy, Żydzi, Kobiety. 
Najwięcej zbrodni popełnił w okolicy Chojnika,  P a w ł o w a (wymieniony jako  P a w e ł k ó w)
Niwek, Kuźnicy Cieszyckiej i Surmia. 
Ostatecznie został schwytany 2 listopada 1653 r. we wsi Łąki pod Sułowem – poza terenem Księstwa Oleśnickiego. 
19 lutego 1654 r. w Oleśnicy na rynku przed ratuszem, odbyła się egzekucja seryjnego mordercy, poprzedzona torturami. 
Podczas przesłuchań, jak i w czasie egzekucji - pomimo zadawanego bólu Melchior Hedloff nie wydał najmniejszego jęku. 

* 

1705 r. W lesie między  Chojnikiem a Bronisławką 50 do 60 Polaków napadło na Szwedzkiego majora : 
Maksymilian Ferdynand Frankenberg, towarzyszył mu porucznik Teichmann oraz służba.

* 

W latach 1710 - 1711 r. Szaleje epidemia dżumy dziesiątkująca okolicznych osadników. 
Podczas zarazy morowej w  P a w ł o w i e  na przemian z Chojnikiem przez 38 tygodni, 
odprawiano nabożeństwa dla Polaków z udziałem Pastora. 
W tym samym okresie Niemiecka społeczność zbierała się na wspólną modlitwę 
w Międzyborzu w miejscowej karczmie. 

Ubiór ochronny lekarza podczas dżumy, XVII w. 

*

1763 roku w  P a w ł o w i e  założono pierwszą szkołę ewangelicką. 

*
Dnia 26 lipca 1817 roku Józef Lompa otrzymuję patent nauczyciela szkoły elementarnej 
i podejmuję pierwszą prace nauczyciela w Cieszynie w Gminie Sośnie.
 
J ó z e f   L o m p a.
Nauczyciel, działacz narodowy, twórca inteligencji śląskiej, autor licznych publikacji prasowych i książkowych. 
- urodzony 29 czerwca 1797 r. w Oleśnie w rodzinie rzemieślniczej. 
Ojciec Michał Lampa z zawodu krawiec, prowadził mały sklepik wielobranżowy, 
matka Józefa z domu Stróżyk pochodziła z Dobrodzienia. 
W rodzinnej miejscowości ukończył naukę elementarną, dodatkowo pobierał nauki rysunków gry na organach i skrzypcach. 
W latach szkolnych wiele podróżował, towarzysząc ojcu w wyjazdach na jarmarki, 
odpusty i pielgrzymki na Górę św. Anny i do Częstochowy. 
W młodości podejmował prace organisty w Wieluniu, po czym w Oleśnie pisarza, tłumacza sądowego,
guwernera i sekretarza „Komisji generalnej spraw ziemskich i włościańskich”. 
W latach 1815-1817 kształci się w seminarium nauczycielskim we Wrocławiu. 
Dnia 26 lipca 1817 roku otrzymuję patent nauczyciela szkoły elementarnej 
i podejmuję pierwszą prace nauczyciela w szkole elementarnej 
w Cieszynie w Gminie Sośnie, którą porzuca ponieważ kazano mu mieszkać 
w ciemnej komorze, ,,gdzie pastuch legał"
Następnie uczy w Łomnicy, oraz Lublińcu, ostatecznie pod koniec 1819 roku
osiedlił się w Lubszy gdzie utrzymuję posadę nauczyciela do 1849 roku, 
aż do dyscyplinarnego zwolnienia przez władze pruskie za działalność społeczno-narodową. 
W 1858 roku z powodu szykan przenosi się do pobliskiego miasteczka Woźniki, 
gdzie w zakupionym drewnianym domku ledwie mieścił się z liczną rodziną. 
Józef Lompa był inicjatorem założenia Towarzystwa Nauczycieli Polaków 
oraz Towarzystwa Pracujących dla Oświaty Ludu Górnośląskiego w Bytomiu.
 Przeciwstawiał się germanizacji - domagając się nauki języka polskiego i historii Polski w szkołach, 
angażował się w ideę tworzenia polskich bibliotek na Śląsku. 
Współpracował z wieloma pismami ukazującymi się w Prusach i Królestwie Polskim, 
przyczyniając się do popularyzacji tematyki śląskiej, występując pod pseudonimem A. Mieczyński. 
Józef Lompa był dwukrotnie żonaty w sumie miał 16 dzieci. 
Pomimo skrajnej nędzy z powodu utraty pensji nauczyciela i pozbawionej emerytury przez władze pruskie, 
Lompa nie zaprzestaje swej działalności literacko-narodowej. Umiera 29 marca 1863 roku, przeżywszy 65 lat.


Źródło:  www.bibliotekacyfrowa.pl / F. B. Wernera z Topographia Seu Compendium Silesiae. Pars II 
Osiemnastowieczny rysunek przedstawiający miejscowość Cieszyn/Tscheschen 
z widokiem na Kościół katolicki z budynkiem Szkoły po prawej stronie, 
na lewo zabudowa dworska z końca XVIII w., wraz z folwarkiem. 
Rysunek: Friedrich Bernhard Werner, ok. 1750 rok. 


Pocztówka barwna - Cieszyn / Tscheschen - Gmina Sośnie.
GRUSS aus SCHESCHEN  
Kath. Kirche. - Kościół Katolicki.
 Schloss. - Dwór.
Gasthaus v. Bernhard Gratzke. - Gospoda.
Kath. Schule. - Katolicka Szkoła.
Bäckereiu Waarenhandl. v Paul Geburek. - Piekarnia - obsługa towarów.
Gasthaus v. Poinke. - Gospoda.

*

1818 r.  P a w ł ó w  z okolicznymi dobrami Międzyborskimi tworząc wówczas obszar dworski, 
w wyniku reformy administracyjnej przechodzi do powiatu sycowskiego (Gross Wartenberg),
 jako własności księcia brunszwicko-oleśnickich.
Tym samym uwalniając się od nadrzędności administracyjnej właścicieli 



Właściciele Wolnego Państwa Stanowego Syców *

 
                                    Ernst Johann Biron                 Christoph von Münnich                        Peter Biron


 Zamek książęcy Bironów w Sycowie.

*

Źródło: Marian Gumowski - Herby i Pieczęcie Wsi Wielkopolskich 1937 r. 
Pieczęć herbowa sołectwa  P a w ł ó w  pochodząca z lat około 1830.


Na godle herbowym widnieje drzewo samotne w polu stojące, jakby lipa lub grusza, 
nad nim trójkąt z okiem Opatrzności w promieniach.
Wiadomość o takiej pieczęci podają Wilpert i Kutzer, 
nie podali jednak gdzie ją znaleźli i z jakiego archiwum pochodzi. 

Początki powstania herbów wiejskich na pograniczu Wielkopolski i Śląska datuję się na połowę XVIII wieku. 
w samorządach wprowadzanych na Śląsku jeszcze za czasów okupacji pruskiej, które należały do powiatu sycowskiego, 
a po 1920 roku znalazły się w nowych granicach Polski i weszły w skład powiatu odolanowskiego. 
Herby wiejskie były oznaką istnienia samorządu składających się z własnego sołtysa i ławników. 
Pieczęć nadawana przez właściciela obszaru dworskiego lub kościół, czasem z woli sołtysa lub rady gminy, 
bez jakiegokolwiek nacisku zewnętrznego. Często herb odnosił się do właściciela wsi, jak na przykładzie Pawłowa, 
gdzie widnieje w pieczęci takie same drzewo jak w herbie pobliskiego Międzyborza (Medzibor),
 informujące o przynależność osady do właścicieli dóbr międzyborskich.
        Jest rzeczą oczywistą, że miejscowości mają prawo jeszcze dziś używać 
na pieczęciach tego samego godła herbowego, jakiego używali w przeszłości. 
Jest to bowiem część tradycji i historii niezniszczalnej, która nie może być zapomniana.


* 

Joseph Franzkowski - Historia wolnego państwa stanowego, miasta i powiatu Syców...

*

5 listopada 1830 r. Fryderyk Chopin w raz ze swoim przyjacielem Tytusem Woyciechowski 
wyruszył dyliżansem z Kalisza, by przez Ostrów, Antonin,  P a w ł ó w,  Międzybórz,
 dotrzeć następnego wieczora do Wrocławia… 
Skąd udaję się na emigrację do Wiednia w Austrii. 



               
    Fryderyk Chopin                                           Tytus Woyciechowski



Dyliżans pocztowy relacji Międzybórz - Syców. 
Na ulicy Sycowskiej - przed budynkiem poczty w Międzyborzu (Neumittelwalde).

* 

W 1852 roku. Książę Wilhelm von Brunschwing buduje pałac myśliwski w Mojej Woli.

 Książę Wilhelm von Brunschwing


Pałac Myśliwski w Mojej Woli  /  Taka jest - ,,Moja Wola" 

Źródło: Dawny Powiat Odolanowski > Na starych pocztówkach 1887-1932
Leśny Pałac w Mojej Woli po rozbudowie przez Daniela von Diergardta.


Rys. Stanisław Małyszko > MAJĄTKI WIELKOPOLSKIE TOM III POWIAT OSTROWSKI...
Rys. Pałac Moja Wola - rzut parteru.

Rodzinny grobowiec ostatnich właścicieli Mojej Woli, 
 Baron Daniel Heinrich von Diergardt (ur. 30.03.1852 -18.02.1911 r.) z Dusseldorfu/Nadrenii. 
Który jako zapalony myśliwy zginął w Assuanie – Egipcie podczas polowania*. 

24 marca 1911 r. delegacja - Związek Wojaków z Pawłowa bierze udział w pogrzebie Barona... 

* 

3 maja 1877 roku umiera pastor  R o b e r t   F i e d l e r  w Międzyborzu 
- urodzony 18 marca 1810 roku w Czerninie - Gross Tschirnau. Syn Samuela Teofila i Fryderyki Wilhelminy Handtkie. 
29 kwietnia 1838 roku obejmuje polski pastorał ewangelicki w Międzyborzu wraz z okolicznymi wioskami.
 Nowy pastor aktywnie pochłania się obowiązkom duszpasterskim w rozległej parafii, 
będąc w gronie nielicznych pastorów narodowości Niemieckiej, 
przeciwstawia się rygorystycznej polityce germanizacji śląskich Polaków. 
Jako inspektor w kilkunastu podległych szkół elementarnych, podtrzymuje polskość śląskich dzieci.
 W 1844 r. na synodzie we Wrocławiu Pastor z Międzyborza staje w obronie polskich ewangelików na Śląsku, 
sięgając do argumentów moralno-religijnych, folkloru twórczości ludowej i dialektu polskich Dolnoślązaków,
 uzasadniał konieczność utrzymania języka polskiego w szkole i w kościele. 
Jako miłośnik kultury polskiej Fiedler prezentował swoje stanowisko w korespondencjach, 
w publikacjach czasopiśmienniczych i w odrębnych wydawnictwach świeckich, 
nawołując do współpracy i współżycia Polaków i Niemców. 
Pastor Robert Fiedler umiera 3 maja 1877 roku, 
zostaje pochowany na cmentarzu komunalnym w Międzyborzu.

Międzybórz – Rzeźba:  Aleksander Ludwik Robert Fiedler.

*

W marcu 1884 r. władze Królewskiego Konsystorium Prowincji Śląskiej dzielą parafię międzyborską 
na trzy okręgi duszpasterskie -  P a w ł ó w  wraz z 13 wioskami i obszarami dworskimi, 
obejmuje pastor Jerzy Badura
( podział obowiązuje od 1 maja 1884 r.)

Pastor Jerzy Badura

Nieustraszony obrońca praw ludu polskiego, gorliwy duszpasterz,
wybitny kaznodzieja, wytrawny publicysta,
 ostatni polski pastor na Dolnym Śląsku…

- urodził się 4 kwietnia 1845 roku w Drogomyślu na Śląsku Cieszyńskim. 
W 1863 r. utworzył pierwszą organizację ,,Wzajemność, w latach 1864 – 1868 studiował teologie 
na uniwersytecie w Wiedniu, gdzie utworzył stowarzyszenie polskich akademików ,,Ognisko”. 
Po pomyślnym ukończeniu studiów, podjął pracę wikariusza w górskiej parafii Tressdorf w Karuten (Austria 1868 – 1869). 
Po nieudanej próbie objęcia probostwa w rodzinnym Drogomyślu przenosi się do Krakowa, 
gdzie w latach 1869 – 1872 pracował jako drugi pastor i nauczyciel religii 
w Gimnazjum św. Anny. W 1872 r. obejmuję posadę pastora w Mysłowicach gdzie inicjuje budowę kościoła. 
5 lipca 1876 roku podejmuje funkcję drugiego polskiego pastora w Sycowie na Dolnym Śląsku. 
Jednocześnie w Międzyborzu zastępował w obowiązkach chorującego pastora Roberta Fiedlera.  9 marca 1879 r.
  przenosi się do wsi Laski koło Kępna gdzie obejmuję posadę pastora, jednocześnie w tym samym czasie 
w przełomie lat 1879 – 1883 sprawuje funkcję pastora w pobliskim Sycowie. 
W obu parafiach walczy o utrzymanie polskich nabożeństw zwalczanych przez władze pruskie. 
Wiosną 1883 roku Jerzy Badura przybywa do Międzyborza, gdzie na stanowisku Polskiego Pastora
 kontynuuje działalność swojego wybitnego poprzednika ,,Roberta Fiedlera”. 
Już w następnym roku podejmuję współpracę z Alfonsem Parczewskim, i współtworzy we Wrocławiu
 tygodnik ,,Nowiny Szląskie”, redaktorem odpowiedzialnym za wydawane pismo jest Jerzy Badura,
 pastor z Międzyborza (Medzibor). Ponadto podjął współpracę z innymi pismami ewangelickimi, 
w 1886 roku powstaje ,,Katechizm międzyborski”, w następnych latach wydaje książeczki: ,,Ojcze nasz”,
 ,,Chleb powszedni”, ,,Ludzie Chrystusowi”, kończąc w 1906 roku dziełem swego życia ,,Liczby prorockie” 
w których Autor przepowiada wybuch pierwszej Wojny św. i odzyskanie niepodległości przez Polskę. 
2 września 1911 roku Jerzy Badura umiera po ciężkiej chorobie w Międzyborzu.


Pomnik Jerzego Badury na cmentarzu komunalnym w Międzyborzu.


Kościół Świętego Krzyża w Międzyborzu (Neumittelwalde), 
według projektu architekta Karla Schinkela.
Wydawca pocztówki: Kazimierz Badura ok. 1916 r.

Rys. KATALOG  ZABYTKÓW  SZTUKI  - SYCÓW MIĘDZYBÓRZ I OKOLICE...

 Tab. - Jacek Światły - SZKLARKA ŚL. MOŻDŻANÓW
                                                                                  

* 

Ok. 1885 r.  Powstaje majątek ziemski Medzibor (Międzybórz) jako oddzielna część księstwa oleśnickiego 
z 14 obszarami dworskimi wraz z osadą  P a w ł ó w

Herb Gminy Międzybórz przedstawia drzewo w barwie zielonej z obnażonymi korzeniami, 
przesłonięte dwoma skrzyżowanymi deskami czerwonymi w kształcie krzyża św. Andrzeja. 

* 

W 1885 r. Majątek dóbr Międzyborski zostaje podzielony na cztery części:  P a w ł ó w  z Kątami, Kątami Śląskimi, 
Klonowem, Zielonką, Międzyborzem i folwarkiem Granów stanowi oddzielny majątek o łącznej powierzchni - 1.027 ha. 
- dobra Międzybórz nabywa graf Hugo Reichenbach-Goschutz.  
Pozostałe majątki: Moja Wola, Szklarka i Chojnik.

* 
Po 1885 roku majątek dóbr międzyborskich zostaje podzielony na cztery części.  
Wyniku dzielenia oraz handlowania majątek P a w ł ó w  wraz z Międzyborzem, 
Kątami Śląskimi, Klonowem, Zielonką i folwarkiem Granów 
nabywa hrabia graf Hugo Reichenbach-Goschütz – Wielki Łowczy Śląska, 
ostatni członek hrabiów Rechenbach z linii Neumittelwalde. 
Budynek starej części ,,Zamku” umiejscowiony przy ul. Wrocławskiej na rogu ul. Sycowskiej, 
siedziba rodu von Reichenbach w Międzyborzu. 
Do starej części przylegała nowa budowla zamkowa przy ul. Sycowskiej, 
całość mieściła się w sąsiedztwie ogrodów właściciela posiadłości. 
Wraz ze śmiercią Hrabiego, włodarze miasta wykupili miejską posiadłość od spadkobierców.
 W starej części zamku mieściła się później filia powiatowej kasy oszczędnościowej, 
pozostała część była wykorzystywana na cele mieszkalne.
 W nowej części zamku przy ul. Sycowskiej, miasto poprzez przebudowę pomieszczeń, 
pozyskało od dawna oczekiwany ratusz miejski. 
W ogrodach zamkowych wybudowano modernistyczny budynek nowej szkoły wzniesiony w latach 1932-1933. 
 W 1909 roku znaczną część okolicznych majątków wiejskich wykupił baron Daniel von Diergardt z Mojej Woli.

* 

Źródło: Karl-Heinz Eisert  - Neumittelwalde / www.gross-wartenberg.de
Siedziba gmachu Królewskiego Sądu Grodzkiego w Międzyborzu / Neumittelwalde 
gdzie mieszkańcy  P a w ł o w a  dochodzili swoich praw przed sądem pierwszej instancji. 
Reprezentacyjny budynek wniesiony w latach 1907-1909 z podziemnymi celami aresztu. 
Obecnie siedziba Urzędu Miasta i Gminy Międzybórz.

* 
Źródło: Dawny Powiat Odolanowski - Na starych pocztówkach 1887-1932
W latach 1890 - 1902 w Możdżanowie powstaje nowy dwór myśliwski zbudowany dla Karola Neumanna
W 1935 roku dobudowano czterokondygnacyjną wierze z drewnianą galerią widokową u szczytu. 
Przed II wojną św. własność Kazimierza Lipskiego.

Źródło: Jerzy Pietrzak - Agnieszka Gibasiewicz 
 Dziedzice, dwory, pałace. 
Kazimierz Antoni Medard Lipski.
 
Urodzony 8 czerwca 1870 r. w Wrocławiu, zmarł 18 września 1940 r. w Lewkowie, 
syn Józefa i Antoniny z d. Koczorowskiej. Właściciel Górzna, Bieganina, Biniewa, Szklarki Szląskiej i Możdżanowa. 
1908 roku kupuje posiadłość w Możdżanowie i Szklarce Śl. od Marcina Biedermanna
W Możdżanowie Kazimierz zakłada duże gospodarstwo specjalizujące się w hodowli ryb. 
Należał do Tow. Gospodarczego Pleszewsko-Odolanowskiego, członek zarządu Kasyna Obywatelskiego 
przy poznańskim Bazarze, członek Związku Narodowego.
 Był miłośnikiem muzyki, znakomitym skrzypkiem.
 Kazimierz Lipski należał do najzamożniejszych ziemian w Poznańskim, zbudował pałac w Górznie i z gustem go wyposażył. 
W obliczu zagrożenia niemieckiego udzielił gościny w pałacu w Górznie Augustynowi Szymkowiakowi,
 nadleśniczemu z Możdżanowa i jego rodzinie, który prowadził agitację polską. 
Podczas I wojny światowej wyjechał z żoną do Szwajcarii.
 W 1928 r. podarował synowi Wojciechowi część majątku Szklarka, 
zastrzegając sobie i żonie dożywotnie użytkowanie darowanych gruntów. 
Na początku 1940 r. wspólnie z żoną został przez Niemców wysiedlony do Lewkowa, 
gdzie ciężko zachorował i zmarł 18 września 1940 roku. Został pochowany w Lewkowie. 
Wraz z żoną - Maria z domu Komar, pozostawił liczne potomstwo, m.in. 
synów: Andrzeja, Wojciecha, Kazimierza, Władysława, Stanisława.   

Źródło: błogosławiona SANCJA - Janina Szymkowiak 1910 - 1942. 
Rodzina Augustyna Szymkowiaka z Możdżanowa,
 od lewej: żona - Marianna , synowie - Mieczysław, Eryk, Zbigniew, Marcin oraz ojciec z córką Janiną. 


Janina Szymkowiak - Święta Sancja.

Janina przyszła na świat 10 lipca 1910 roku we wsi Możdżanów w Gminie Sośnie. 
Jako najmłodsza dziewczynka z pięciorga dzieci Augustyna i Marianny, rodzice pochodzili 
z rzemieślniczych rodzin z Krzywinia, żyjących według tradycji chrześcijańskich. 
Ze względu na pracę ojca rodzina wielokrotnie zmieniała miejsce zamieszkania. 
Oprócz Janki państwo Szymkowiakowie mieli czterech synów: najstarszy Marian został nauczycielem, 
Eryk - księdzem, Zbigniew - prawnikiem, a Mieczysław - agronomem. W 1916 r., sześcioletnia Janka 
zaczęła uczęszczać do niemieckiej szkoły elementarnej w Szklarce, trzy lata później oddano ją 
do Żeńskiego Liceum i Gimnazjum Humanistycznego w Ostrowie Wlkp. 
W maju 1928 r. zdała egzamin dojrzałości, w 1929 r. podjęła studia uniwersyteckie w Poznaniu.
Jako studentka poświęca wiele czasu na opiekę nad biedakami z ubogiej dzielnicy Poznania. 
Sama żyła bardzo skromnie, jadała niewiele, a do ubioru nie przywiązywała specjalnego znaczenia. 
Po uzyskaniu absolutorium, latem 1934 r. wyjechała do Francji, aby lepiej przygotować się
 językowo do egzaminu magisterskiego. Zafascynowana życiem skupionym wokół Eucharystii 
i czci Bożego Serca, podjęła decyzję o wstąpieniu do Zgromadzenia Sióstr Oblatek Najświętszego Serca Jezusowego. 
Po upływie siedmiu miesięcy na skutek interwencji rodziny zmuszona była opuścić zgromadzenie i powrócić do kraju. 
27 czerwca 1936 roku Janina rozpoczęła swoją seraficką drogę życia prosząc o przyjęcie 
w domu prowincjalnym w Poznaniu przy ul. św. Rocha 13, 
po roku otrzymuję upragniony habit i przyjęła imię Maria Sancja.
  Pierwszą profesję złożyła 30 lipca 1938 r., po czym została skierowana do pracy wychowawczej 
w przedszkolu w Poznaniu - Naramowicach. Następnego roku rozpoczęła kurs aptekarski. 
Nie skończyła go jednak ze względu na wybuch II wojny światowej. 
W 1941 r. Sancja zostaje zmuszona przez władze okupacyjne do zdjęcia habitu i przywdziania świeckiego ubrania. 
Postanawia zostać w klasztorze wykonując przymusową pracę narzuconą przez okupanta. 
Gdy w klasztorze osadzono jeńców angielskich i francuskich, służyła jako tłumacz, 
nazywana; aniołem dobroci - świętą Sancją.  
Głód, ciężka praca, wyczerpały jej wątłe siły, wkrótce lekarze rozpoznali u niej gruźlicę gardła. 
Zmarła po wielkich cierpieniach fizycznych 29 sierpnia 1942 r.
Jej grób znajduje się obecnie przy kościele św. Rocha w Poznaniu.

Dom Rodziny Szymkowiaków w Możdżanowie - Gmina Sośnie.

* 

W 1905 r. Hrabia Henryk Mańkowski nabywa majątek ziemski w Chojniku (część dóbr międzyborskich) 
od Marcina Biedermanna, sprzedaje w 1910 r. Danielowi von Diergardt z Mojej Woli. 
Równocześnie właściciel miejscowości Ose (niem. Ossen), 
gdzie lokuję bogatą kolekcję monet (uważaną za trzecią pod względem wielkości w Polsce). 
Dobra wraz z pałacykiem w Ose sprzedaje Józefowi Daszkiewiczowi z Olszowej. 

   
Źródło: Jerzy Pietrzak - Agnieszka Gibasiewicz 
 Dziedzice, dwory, pałace. 
Hrabia Henryk Mańkowski

ur. 25/26 marca 1872 r. w Rudkach, pochodzenia szlacheckiego herbu Zaremba z Wielkopolski. 
Syn Napoleona Mańkowskiego i Marii Antoniny z domu Chłapowska. 
Absolwent gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu, studiował w Halle i Paryżu. 
Od młodości przejawia zainteresowanie  numizmatykom by z czasem stać się posiadaczem 
jednej z największej kolekcji monet w Kraju, w latach 1920-1924 prezes Towarzystwa Numizmatycznego w Poznaniu, 
inicjator powołania muzeum poświęconemu gen. Dąbrowskiemu po którym jako prawnuk po kądzieli
 dziedziczy majątek w Winno Górze gdzie w 1910 r. buduje neoklasycystyczny pałac. 
Publicysta autor książki - ,,Fałszywe monety polskie" - Poznań 1930 r. 
Henryk Mańkowski umiera 17 października 1924 r. w Winno Górze. 

Rezydencja hrabiego Henryka Mańkowskiego położona w centralnej części Chojnika, 
 umiejscowiona na dziedzicu rozplanowanym na rzucie kwadratu, 
zabudowanego z czterech stron z głównym dojazdem na podwórze, wysadzonym kasztanowcami. 
Dworek z ogrodem przebudowana ok. 1930 r. na plebanie parafialną. 


Źródło: Krzysztof Dziedzic > Album - ,,Pozdrowienie z powiatu oleśnickiego” Gruss aus dem Kreis Oels. 
Neogotycki Dworek w Ose gm. Międzybórz wzniesiony w 1830 r. 
Własność hrabiego Henryka Mańkowskiego - prawnuk po kądzieli gen. Henryka Dąbrowskiego
W latach trzydziestych mieścił się tu obóz pracy dla dziewcząt RAD. 
Po II Wojnie św. w budynku prowadzono sklep, przedszkole, w obiektach gospodarczych pracowała gorzelnia. 
W latach pięćdziesiątych zabytkowy Dworek rozebrano.

* 

 I Wojna Światowa ,,Wielka Wojna".
28.07.1914 / 11.11.1918 r.


Tablica upamiętniająca poległych mieszkańców  P a w ł o w a  w I Wojnie Św. 
Kościół Świętego Krzyża w Międzyborzu.

Pomnik upamiętniający poległych w I Wojnie Światowej z Międzyborza i okolic:  P a w ł ó w,  Chojnik, Kocina,
 Wydzierno, Bukowina Sycowska, Hałdrychowice, Oska Piła, Ose, Kąty Śląskie, Kuźnica Kącka, 
Niwki Książęce, Niwki Kraszowskie, Rybin, Jesiona, Kałkowskie, Kotowskie. 
Nazwiska poległych upamiętniają tablice, które znajdują się w kościele ewangelickim w Międzyborzu.
Park Promenada w Międzyborzu (Neumittelwalde).

Obelisk upamiętniający poległych w I Wojnie Światowej z wyrytym krzyżem maltańskim, 
na kamieniu napis:  ,,Welt Krieg 1914 - 18".


* 

27 grudnia 1918 roku wybuchło zbrojne  P o w s t a n i e  W i e l k o p o l s k i e  przeciwko władzom niemieckim.
 Zryw narodowy doprowadził niemal całą Wielkopolskę do przyłączenia do odrodzonej Rzeczypospolitej. 


Kaplica z figurą ukoronowanej Matki Boskiej z Dzieciątkiem, poświęcona pamięci Powstańców Wielkopolskich 
przy ulicy Odolanowskiej w Granowcu. Zniszczona przez hitlerowców kapliczkę odbudowano 1945 roku.
11 stycznia 1919 roku, 50-osobowy niemiecki oddział pochodzący z rejonu Neumittelwalde/Międzybórz
 zakwaterował się w Granowcu (Gmina Sośnie) omijając blokady, Stanisław Skrzypek przedostał się okrężną drogą
 do Odolanowa by powiadomić placówkę powstańczą o zaistniałym zagrożeniu, 
tego samego dnia powrócił do Granowca z 25-osobowym oddziałem. 
Dowództwo frontu odolanowskiego zatwierdziło dzień 14/15 stycznia na termin bitwy o okupowany Granowiec.
 Wieczorem 14 stycznia 1919 roku, pod wioską pojawił się 40-osobowy oddział z Odolanowa, 
w osadzie dochodziło już do drobnych potyczek powstańców z patrolami niemieckimi, na ulicy kolejowej i dworcu, 
po dotarciu kolejnych oddziałów z Odolanowa, powstańcy podjęli decyzję o szturmie na wroga 
zanim zdoła ściągnąć posiłki z pobliskiej Sośni.
 Władysław Namysł ze swoim oddziałem zajął pozycję przy stacji kolejowej, sierżant Wincenty Poprawa 
wraz ze swoimi ludźmi rozlokował się na drodze do Świecy, a głównodowodzący Feliks Witecki skierował się
 na drogę odolanowską, Ignacy Chmielnicki zdołał przeciąć linię telefoniczne, 
uniemożliwiając Niemcom sprowadzić posiłki z Sośni.
 Atak powstańców na pozycję okupanta rozpoczął się o północy, Niemcy zaskoczeni przez oddział Witeckiego
 wycofały się w głąb wioski porzucając karabin maszynowy, sierż. Poprawa zaatakował placówkę Grenzschutzu 
umieszczoną w zajeździe Güntherowej, Chmielecki zdobył ciężki karabin maszynowy, 
część polskich oddziałów uderzyło na zabudowania Szczodrego. Władysław Namysł ze swoim oddziałem
 zdobył ciężki karabin maszynowy w zagrodzie Wilhelma Kołaty, po czym wspólnie z oddziałem sierżanta Poprawy
 wyparli Niemców z zagrody Güntherowej. Wycofujące oddziały Grenzschutza zajęły pozycje w centrum wsi, 
w okolicy kościoła, około 3 w nocy ponowny szturm oddziałów powstańczych zmusił wroga do dalszego odwrotu 
na skraj wioski aby ostatecznie zmusić oddziały Niemieckie do wycofania się z Granowca, 
w odwecie za sprowadzenie oddziałów powstańczych z Odolanowa, Niemcy ujęli i uprowadzili Stanisława Skrzypka.
W bitwie o Granowiec ciężko ranny został Franciszek Sójka z Odolanowa, 
który zmarł w drodze do ostrowskiego szpitala.
15 stycznia 1919 roku, dowódca pokonanych oddziałów w Granowcu mjr. Kirchbach 
zobowiązał się podczas prowadzonych w Sośniach rozmów z polską delegacją do wycofania w głąb Śląska
 oddziałów artylerii/kawalerii/piechoty na około 2/3* km. od miejscowości Sośnie.

Spośród mieszkańców Granowca w walce brali udział m.in.:
Stanisław Skrzypek. Leon Graf. Ignacy Chmielecki. Leon Chmielecki.
Władysław Namysł. Jan Gąbka. Leon Krupa. Józef Płókarz.
Józef Śniatała. Stanisław Śniatała. Władysław Śniatała.
Piotr Światły. Józef Cierpka. Jan Król. Józef Dobras.

Źródło: Jacek Światły GRANOWIEC, KRZYŻNO - Szkic monograficzny

Pozdrowienia z Granowca pow. Odolanów / Gruß aus Grandof Kr. Adelnau.
* Kościół ewangelicki – Evg. Kirche.
* Szkoła ewangelicka – Evg. Schule.
* Szkoła katolicka – Kathol. Schule.
* Sklep towarowy / Warenhandlung - Julius Stein.
* Oberża / Gasthaus – Modrzinski‘s.


Krzyż przydrożny Pawła Brylińskiego w Granowcu (Gmina Sośnie), pierwotnie wykonany w 1878 roku, 
na zamówienie gospodarza Jana Kurzawskiego.
* Wielofigurowa kompozycja Męki Pańskiej przedstawiała figury od frontu:
Chrystusa Ukrzyżowanego, Matkę Boską Bolesną, św. Marię Magdalenę, św. Weronikę, 
św. Jana Ewangelistę, pelikana karmiącego krwią swoje młode, kielich oraz tabliczka z napisem INRI.
Rzeźbiarz Ludowy - Paweł Bryliński urodził się 21 czerwca 1814 roku w Wieruszowie w rodzinie rzemieślniczej,  
syn Piotra Brylińskiego i Franciszki Polownej. Snycerz wiódł życie wędrownego rzeźbiarza, 
z nadejściem wiosny wybierał się w świat przeważnie w Odolanowskie strony, z wózkiem wypełnionym narzędziami, 
podczas wykonywanej pracy mieszkał najczęściej u fundatora, za warsztat służyła mu często stodoła lub szopa, 
a narzędzia to dłuto wykonane z kawałka starej piły lub brzytwy oraz kozik i toporek. 
Jako materiał używał głównie belek dębowych, rzadziej sosnowe, taki wielometrowy pień, 
ociosał i świętymi postaciami ozdabiał według ustalonego szablonu, przeważnie figury były rzeźbione oddzielnie. 
Rzeźbiarz cieszył się w południowej Wielkopolsce dużą sławą, dzieło jego dłuta dodawało wsi splendoru, 
w okolicach Odolanowa i Ołoboku niemal w każdej wsi znajdował się krzyż lub słup autorstwa Brylińskiego. 
Jako nieprzeciętny artysta wypracował sobie własny warsztat rzeźbiarski w stylu kompozycji ikonograficznej.
 Mistrz z Masanowa nigdy nie sygnował swoich dzieł nazwiskiem, zachowując jedynie inskrypcje fundatorów 
i daty powstania rzeźb, które wskazują że najintensywniejszy okres twórczości rzeźbiarza przypada na lata od 1840 do 1885 r. 
Paweł Bryliński zmarł 18 kwietnia 1890 roku w Masanowie, został pochowany na cmentarzu 
przy dawnym kościele parafialnym pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela w Ołoboku.

*

W dniach 3-5 grudnia 1918 roku w Poznaniu obradował Sejm Dzielnicowy. 
W toku obrad wybrano Naczelną Radę Ludową, w skład której powołano m.in. 
gospodarza Jana Noskowicza z Międzyborza oraz Bronisławę Przykutową - Badura 
– jako reprezentantkę polskich ewangelików ze Śląska. 
Zebrani delegaci wystąpili z żądaniem utworzenia wolnej, niepodległej i zjednoczonej Polski z dostępem do morza. 
W marcu 1919 roku, Bronisława Przykuta-Badura z mężem Franciszkiem i Kazimierzem Badurą z Międzyborza, 
specjalną delegacją z powiatu sycowskiego, udają się na konferencję Wersalską w Paryżu, 
domagając się przyłączenia do Polski całego powiatu sycowskiego. 
Misja spowodowała że mimo Międzybórz, Syców i Twardogóra, nie zostały włączone do odrodzonego państwa polskiego, 
to z powiatu sycowskiego do polskiej macierzy przyłączono 41 wsi, w tym miejscowość P a w ł ó w.

Bronisława Przykuta / Badura 1878-1944

Udział w konferencji pokojowej w Paryżu doprowadził do bojkotu księgarni Badurów w Międzyborzu, 
wkrótce Bronisława Przykutowa wraz z mężem Franciszkiem została aresztowana i uwięzieni w Oleśnicy.
 Nakaz aresztowania wydała miejscowa niemiecka Rada Ludowa (Volksrat). 
Niemiecka prokuratura w Oleśnicy nie uzyskała dowodów winy aresztowanych i nakazała wypuszczenie Przykutów na wolność. W końcu stycznia 1919 r. międzyborska Rada Ludowa oraz przedstawiciele Grenzschutzu 
nakazali Bronisławie i Franciszkowi oraz mieszkającej z nimi Wandzie Badurowej opuszczenie miasta. 
Rodzina miała opuścić miejscowość w przeciągu trzech godzin. 
Wygnańców odprowadzono na pogranicze Śląska i Wielkopolski, skąd pieszo udali się do Odolanowa.

Córka Jerzego Badury > Bronisława Przykuta podczas nauki gry na fortepianie. Foto > Kępno 06.12. 1937 rok.


Kazimierz Badura - syn zasłużonego dla polskości Śląska pastora Jerzego Badurystudiował teologię ewangelicką 
na Uniwersytecie Wrocławskim. W ramach represji za działalność patriotyczną władze pruskie 
uniemożliwiły mu złożenie egzaminu państwowego na pastora. 
Prowadził księgarnię polską w Międzyborzu rozprowadzając polskie książki i prasę. 
Był członkiem delegacji powiatu sycowskiego na konferencję pokojową w Wersalu. 
Dzięki delegatom tym część powiatu sycowskiego i namysłowskiego przyłączono po I wojnie światowej do Polski. 
W 1919 r. był inicjatorem założenia w Poznaniu Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego.
Źródło: Arthur Rhode - Wspomnienia odolanowskie.   

Po prawej stronie budynek księgarni w Neumittelwalde / Międzybórz. 
Prowadzona przez rodzinę Badurów przy ul. Kolejowej.

* 

28 czerwca 1919 roku podpisano traktat pokoju w Wersalu.  P a w ł ó w  zostaje włączony 
w granice odrodzonego państwa polskiego, oderwany od Śląska - powiatu sycowskiego, 
zostaje przyłączony do Wielkopolski w skład powiatu odolanowskiego. 


Źródło: Adam Kocjan, Beata Łukawska - Syców i okolice...  zawiedzione nadzieje 1918


Źródło: Joseph Franzkowski - Historia wolnego państwa stanowego, miasta i powiatu Syców...
Fragment mapy ukazujący granice powiatu sycowskiego - Gross Wartenberg, przed ustaleniami wersalskimi.   

*

Herb Polski z 1919 r. 



Granica Polsko-Niemiecka z 1921 roku.



Granica Polsko-Niemiecka


Typy kamieni granicy polsko-niemieckiej / Gerard Kosmala -Granica reliktowa...




Kamień graniczny z granicy polsko-niemieckiej z 1939 roku 
przebiegającej przez miejscowości Cieszyn i Dobrzec. 


Placówka Straży Celnej  P a w ł ó w  - komisariat Rybin* - Inspektorat SC - Ostrów.

Obsada personalna placówki Straży Granicznej w  P a w ł o w i e  - 1926 rok.
starszy strażnik - Antoni Borowicz, starszy strażnik - Stanisław Wachowiak, strażnik - Franciszek Michalski,
 strażnik - Andrzej Tomczak, strażnik - Feliks Wilczewski, strażnik - Józef Krzyżyński
strażnik - Augustyn Czerniejewski, strażnik - Jakub Łasecki, strażnik - Piotr Jędros
strażnik - Antoni Rasiak, strażnik - Piotr Włodarczyk.  

W 1928 roku Placówka Straży Granicznej ,,P a w ł ó w" znalazła się w strukturze komisariatu SG - Sośnie. 


Komisariat Straży Granicznej w Sośnie  18.VIII. 1934 r.

Tablica ze zbiorów Muzeum Miasta Ostrów Wielkopolski.
Wartownia Policji Państwowej – Sośnie.


Męska drużyna siatkówki w  P a w ł o w i e,  prowadzona przez  miejscową straż graniczną. 
Fotografia wykonana na strzelnicy, prawdopodobnie po uzyskaniu pierwszego miejsca 
w turnieju Powiatowym w Odolanowie.


Budynek Urzędu Celnego w  P a w ł o w i e.

Uroczyste otwarcie domu celnego nastąpiło w dniu 31 października 1926 roku. 
Staraniem Starosty powiatu odolanowskiego Adama* Narajewskiego
uznając potrzebę budowy domu Celnego z związku z ożywionym ruchem granicznym. 
Poświęcenia obiektu dokonał ks. prob. Stanisław Łakota z Cieszyna. 

22 maja 1925 roku wizytował budujący się dom dla posterunku granicznego policji państwowej 
urzędujący Prezydent Rzeczypospolitej Polski - Stanisław Wojciechowski


Urząd Celny Międzybórz - Zollamt Neumittelwalde.

Budynek placówki Straży Granicznej linii Dobrzec (Cieszyn - Gmina Sośnie). 

*


Budynek dawnej szkoły powszechnej w  P a w ł o w i e  zbudowanej w 1866/67* roku 
w miejscu wcześniejszej drewnianej założonej przez ewangelików w 1763 roku. 
W okresie międzywojennym kierownikami polskiej placówki oświatowej byli: 
Jan Mrozik, Paweł Ryrych, Gustaw Matys
Po II Wojnie św. funkcję kierownika szkoły pełnił  J a n  R e k ś ć.    
                                     


Do Polskich Szkół w Powiecie Odolanowa przybywają Nauczyciele ze Śląska Cieszyńskiego... 


        
 Jerzy L a n c - Szklalka Śl.                    J a n  M r o z i k - Pawłów.



Jerzy Furmanek, Stanisław Kozłowski - JERZY LANC nauczyciel.


  Melchior Wańkowicz - Na tropach Smętka.


SZKOLNITWO POLSKIE W HOŁDZIE NARODOWI AMERYKAŃSKIEMU NA PAMIĄTKĘ 150-LECIA NIEPODLEGŁOSCI STANÓW ZJEDNOCZONYCH.
3 maja 1926 r. dla uczczenia 150 rocznicy uzyskania niepodległości przez Stany Zjednoczone 
wykonano w ewangelickiej szkole powszechnej w  P a w ł o w i e, pamiątkowe podpisy - Kierownika Szkoły - Jan Mrozik
Miejscowej Rady Szkolnej, Inspektora - Cienciały oraz podpisy Uczniów Szkoły w Pawłowie. 
W listopadzie 1926 roku wszystkie podpisy podarowano na ręce prezydenta USA Calvina Coolidge'a
który przekazał je do Biblioteki kongresu USA. 
Podpisy - 1 / 2 ,

*

1 lutego 1925 roku, powstaje w Pawłowie Towarzystwo  ,, J e d n o ś ć "...


*

22 maja 1925 roku gościł w  P a w ł o w i e,  urzędujący Prezydent Rzeczypospolitej Polski 
S t a n i s ł a w   W o j c i e c h o w s k i

*

16 czerwca 1935 roku w  P a w ł o w i e  nastąpiło symboliczne pobranie ziemi na kopiec Marszałka Józefa Piłsudskiego. 

11 listopada 1938 roku podczas obchodów Święta Niepodległości w  P a w ł o w i e 
wymieniono w prasie udekorowany flagami państwowymi pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego, 
umiejscowiony na dziedzińcu miejscowej Szkoły Powszechnej. 
Według wspomnień mieszkańców P a w ł o w a fundatorem okazałego popiersia Marszałka był 
generał brygady - S t e f a n  P a s ł a w s k i. ?*


Orły Piastowskie - zgodnie z przekazem słownym  mieszkańców naszego Sołectwa, 
w okresie międzywojennym w  P a w ł o w i e  znajdowały się dwa odlewy Orów Piastowskich 
umieszczone na drzewcu chorągwi, należących przypuszczalnie do miejscowej placówce oświatowej 
i jednostki Straży Granicznej.  ?* 

*


3 maja 1932 roku, uroczyste obchody święta ,,3 - Maja" w  P a w ł o w i e

*

Ochotnicza Jednostka Straży Pożarnej ( Związek Sikawkowy ) w  P a w ł o w i e *  
została utworzona przypuszczalnie w 1925 roku. *


W niedziele 11 czerwca 1939 roku - uroczyste przekazanie sikawki
 Straży Pożarnej w P a w ł o w i e...

Remiza OSP Pawłów - Foto: Gradewald. 


Walne Zebranie Ochotniczej Straży Pożarnej w  P a w ł o w i e.


Dzień inauguracji kościoła ewangelickiego w Chojniku - 25,02.1926 rok.
Znacznym stopniu budowę wsparła baronowa Agnes von Diergart z Mojej Woli, 
przekazując gminie ewangelickiej plac pod budowę kościoła, budynek mieszkalny (plebania) oraz budynki gospodarcze. 
Dnia 13.06.1925 r. wmurowano kamień węgielny.
 Poświęcenia nowej Świątyni dokonał biskup superintendent Paul Blau z Poznania. 
Konstrukcja kościoła wzorowana na macierzystej świątyni w Międzyborzu p.w. Świętego Krzyża,
 którą zaprojektował architekt Karl Schinkel.
W parafii ewangelickiej posługę sprawowali następujący pastorzy: 
Emil Hoffmann (1922-1927) – Organizator budowy kościoła. 
Georg Mudrack (1928-1937) – Wydalony do Niemiec przez polskie władze pod zarzutem szpiegostwa 
i umacniania kultury i języka niemieckiego wśród parafian. 
Walter Schau (1937-1942) – Poległ na froncie w Rosji w 1943 roku. 
Kościół pod względem narodowościowym w okresie międzywojennym miał charakter niemiecki.


Baronowa Agnes von Diergart (Klitzing).


- urodzona 31 lipca 1863 roku w Kolsku koło Zielonej Góry. Gdy miała 17 lat wyszła za mąż za oficera marynarki 
Daniela von Diergardta i udała się z nim do jego dóbr "Roland" koło Dusseldorfu w Niemczech, gdzie baronostwo spędziło pierwsze lata swojego wspólnego małżeństwa na dalekich podróżach i wzmożonej aktywności towarzyskiej. 
Następnie Agnes nakłoniła męża, by zamieszkać w dobrach Międzyborskich w jednej z wydzielonych części majątku
 ,,Moja Wola" gdzie zamieszkali w miejscowym pałacyku, który z czasem rozbudowali i bogato umeblowali. 
W okolicznych lasach Baronowa zaznaczała swoją obecnością przy polowaniach, 
w towarzystwie psów, oswojonych danieli i jeleni, urządzała sobie przejażdżki rowerem, 
gdy planowano wyręby starych drzew w jej posiadłości to stanowczo protestowała. 
Przez lata stosowała godziny przyjęć we wtorki i piątki, podczas których każdy mógł przedstawić swoje troski i problemy, 
uczyła swoich ludzi rozpoznawać biedę od podstaw i pomagała każdemu gdy tylko mogła, 
w tzw. ,,Niedzielnych Szkołach" przyjmowała wiele młodych dziewcząt na darmowe nauki. 
Po śmierci Męża przejęła administrację nad majątkiem ,,Moja Wola", 
następnie adoptowała syna - Girberg Rembers Kliring 
(zginął w bitwie pod Kurskiem).  
Znacznym stopniu wsparła budowę kościoła w Chojniku, przekazując tej gminie ewangelickiej plac pod budowę kościoła 
i materiały, a także budynek mieszkalny (dzisiejsze probostwo) i budynki gospodarcze, przedszkole i herbaciarnię jako miejsce zbiórek dla jej ludzi i Stróży. Kupiła gospodę przy Sośnie i urządziła Dom Starców pod opieką siostry Flory i Olgi, 
w którym ludzie w podeszłym wieku na koszt jej dóbr spędzić mogli swój wieczór życia.

18 stycznia 1945 roku baronowa Agnes musiała opuścić posiadłość  Moją Wolę wraz z licznymi uciekinierami 
prze frontem sowieckim, kierując się na zachód gdzie spędziła kilka spokojnych dni w domu rodziny Kuczkowskich. 
5 lutego 1945 roku w wieku 81 lat. umiera i zostaje pochowana w rodzinnym grobie Bruning - Kuczkowskich Schönthal/Sagen.



Obecnie parafia rzymskokatolicka p.w. Chrystusa Króla w Chojniku

Proboszczowie parafii:
Ks. Jan Łakomy (1952-1980).
Ks. Edward Wawrzyniak (1980-1991).
Ks. Stanisław Twardowski (1991- 1997).
Ks. Krzysztof Guziałek (1997-2018).
Obecnie proboszczem w parafii jest ks. Marek Jasianek... 



Ks.  J a n   Ł a k o m y
(pierwszy Proboszcz parafii w Chojniku)

urodził się 7 grudnia 1916 r. w Rogożewie koło Jutrosina, 
syn rolnika Stanisława i Anny z Olejnickich. Uczył się w szkole powszechnej w Pomocnie i Rawiczu. 
28 maja 1935 r. ukończył humanistyczne gimnazjum w Rawiczu. 
Rozpoczął studia w Seminarium Duchownym w Gnieźnie i Poznaniu, które przerwała wojna. 
Wrócił do Osieka do sponsorującego jego studia wujostwa i pomagał w gospodarstwie rolnym, 
a następnie pracował w mleczarni jako robotnik. Po wyzwoleniu dokończył studia seminaryjne 
i 22 grudnia 1945 r. przyjął w Gnieźnie święcenia kapłańskie. Był wikariuszem w Słupi pod Kępnem, 
a następnie w Czarnymlesie z obowiązkiem rezydencji w Chojniku. 
1 lutego 1952 r. został pierwszym administratorem nowo utworzonej parafii w Chojniku. 
Prowadził ogromną pracę duszpasterską i organizacyjną. Pokonała go postępująca choroba. 
29 stycznia zabrało go pogotowie ratunkowe do szpitala w Ostrowie, w którym zmarł 2 lutego 1980 r. 

Źródło:
Jadwiga i Krystian Niełacni - OSTROWSKA KSIĘGA PAMIĘCI / część 2.
Foto; Malik Ostrów. 1957 rok.



Pielgrzymka do Częstochowy z udziałem mieszkańców parafii Chrystusa Króla w Chojniku, 
z proboszczem - Ks. Jan Łakomy (w środku). 


Uroczystość pierwszej Komunii Św. Chojnik 26,05.57. 
Foto; Malik Ostrów.

Do 1952 roku mieszkańcy P a w ł o w a wyznania rzymsko-katolickiego należą do parafii Międzyborskiej,
 kościoła pod wezwaniem św. Józefa Rzemieślnika. Budynek wybudowany w latach 1893-1894. 


* 

15 maja 1928 r. Otwarcie ruchu kolejowego na granicy Polsko-Niemieckiej 
z kontrolą paszportową w Sośnie i Neumittelwalde (Międzybórz). 
Po obu stronach następuje rozbudowa obiektów biurowych i mieszkań dla obsługi. 
W P a w ł o w i e istnieje przystanek/staja z dwoma peronami dla transportu osobowego i towarowego.

Modernistyczny budynek stacji PKP w Sośnie wzniesiony w 1913 roku.  
Rozbudowa obiektu nastąpiła po 1928 roku na potrzeby kolejowego terminalu celnego 
przy granicy polsko-niemieckiej.



Budynek stacji kolejowej w Pawłowie wybudowany po wojnie w miejscu drewnianej szopy...
Stacja Pawłów Wielkopolski została uruchomiona jako ładownia o nazwie Pawelau w dniu 1 czerwca 1911 roku.
 W 1925 PKP uruchomiły tu dodatkowo przystanek osobowy. 
W dniu 15.05.1928 na granicy polsko-niemieckiej koleje DRG 
utworzyły punkt taryfowy o nazwie Neumittelwalde Grenze. / Źródło.


Źródło: Pawłów Wlkp.  / www.jelenia.rail.pl


Do czasu utworzenie przystanku osobowego w P a w ł o w i e
podróżowano taborem kolejowym korzystając z przystanku w Neumittelwalde/Międzybórz.   


Lokomotywa parowa na stacji kolejowej w Neumittelwalde relacji Ostrów-Grabowno Wielkie. 
Pierwszy pociąg dojechał do Międzyborza jesienią w 1910 roku, ustrojony wieńcami i flagami, 
z przodu zawieszono plakat z napisem ,,Hurra, er geht durch”. Od pierwszych dni ruch pasażerski i towarowy 
był bardzo nasilony, przyczyniając się do rozwoju gospodarczego w całym regionie. 
W okresie międzywojennym linia została przecięta granicą polsko-niemiecką, 
na odcinku między Pawłowem i Neumittelwalde, prowadzono wówczas lokalny ruch przygraniczny. 
W 1928 roku powstaje terminal celny dla transportu kolejowego z kontrolą paszportową w Sośnie i Neumittelwalde. 
Po obu stronach następuje rozbudowa obiektów biurowych i mieszkań dla obsługi. 
Po II wojnie św. stopniowo zwiększała się liczba pociągów prowadzonych na całej trasie trakcją spalinową. 
W 1975 roku zakończono pracę związane z elektryfikacją jednotorowej linii kolejowej nr 355 
na odcinku Ostrów Wielkopolski – Grabowno Wielkie.  

* 

W nocy 28/29 lutego 1932 roku zmarł - Jerzy Lanc ,,Zielony Chłopak” 
- nauczyciel, działacz społeczny - oświatowy, obrońca polskości...

- urodzony 21 września 1901 r. w ewangelickiej rodzinie na Podbeskidziu w miejscowości Kostkowice, 
jako szóste z dwanaścioro dzieci Jerzego Lanca - seniora i Ewy Lanc z Kowalów. 
1 września 1922 roku otrzymuję posadę kierownika i nauczyciela w nowo powstałej szkoły 
w Szklarce Śląskiej w powiecie odolanowskim na terenach odrodzonej Polski. 
Początkowo młody nauczyciel spotykał się z wrogością wśród miejscowej społeczności, 
na wiosce gospodarze wołani na niego ,,Taki głupi zielony chłopak".
 Lanc nie zważając na przeciwności losu kontynuował swoje dzieło, wraz z kolegą Wiktorem Ciesielskim
 organizował zajęcia pozaszkolne: przedstawienia teatralne, kursy języka polskiego, śpiewu, historii, geografii, 
z czasem zyskuję większe zaufanie mieszkańców wsi.
  Wraz ze swoimi kolegami ze Śląska zabiegał o wznowienie nabożeństw polskich w kościele ewangelickim w Sośniach. Organizuje uroczystości z okazji świąt narodowych w śród miejscowych ewangelików kolportuję książki i prasę. 
W 1928 roku żeni się z Ernestyną Funda, z małżeństwa mają dwoje synów; Bogusława i Jerzego. 
10 kwietnia 1932 roku, Jerzy Lanc przybywa do Piasutna, dokonuję uroczystego otwarcia pierwszej polskiej szkoły
 na Mazurach, czyniąc z miejscowej szkoły ośrodek polskości i kultury na Mazurach. 
29 lutego 1932 roku, z przerażeniem odkryto że Jerzy Lanc jest martwy przyczyna śmierci 
- przypuszczalnie zatrucie tlenkiem węgla. Wieść o śmierci nauczyciela szybko dotarła do Szklarki Śląskiej,
 zasmucając Rodzinę i okolicznych mieszkańców. W ostatniej drodze z Olsztyna do Sośnie, 
na wielu stacjach czekały delegację uczniów szkolnych i nauczycieli, oddając hołd zmarłemu. 
Wagon wypełniały wiązanki kwiatów, peron na dworcu w Sośnie udekorowano w narodowe wstęgi. 
8 marca 1932 r. zwłoki Jerzego Lanca dotarły na dworzec w Sośnie gdzie czekał już dwutysięczny tłum.
Po mszy ekumenicznej orszak ruszył do Szklarki Śląskiej w pieszą wędrówkę w śnieżnej zamieci, 
o zmroku trumnie otoczono pochodniami ogniowymi.  
Nad grobem chór męski nauczycieli wykonał pieśń Fryderyka Szopena ,,Nad ciemną mogiłą". 
Wieści o śmierci Lanca odbiły się szerokim echem w Polsce. Pisały o niej wszystkie gazety, 
książka ,, Na tropach Smętka" Melchiora Wańkowicza, sprawiła że cały kraj poznał działalność bohatera. 
Do dziś na cmentarzu ewangelickim w Szklarce Śląskiej znajduje się pomnik Jerzego Lanca.


*

1 kwietnia 1932 r. Sołectwo Pawłów wraz z całym powiatem odolanowskim 
przechodzą w granice powiatu ostrowskiego. 

* 

Z dniem 1 sierpnia 1933 r. decyzją Inspektora Szkolnego,
 po blisko trzyletnim pobycie w Szklarce Śląskiej Gustaw Matys przeniesiony został do Pawłowa
zamieniając się na stanowisko kierownika szkoły z Pawłem Ryrychem


* 

7 czerwca 1934 roku prawo do spadku nieruchomości Pawłów z Kątami Śląskimi, Kużnicą Kącką, 
Granów, Klonów z majątkami Międzybórz z woli baronowej  Agnes von Diergardt, 
otrzymuje Alfred prawnik z Klein Flottbeck/Hamburg (syn młodszej siostry Baronowej - Heleny Rucker). 


* 

W miejscowościach Sośnie i Pawłowie przed II Wojną św. 
istniały spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe, Darlehnskassevereine. 
Spółdzielnia w Sośnie skupiała 195 członków i do 1936 r. zgromadziła 185 tys. zł, oszczędności.


* 

1 września 1939 r.  Wybuch II Wojny Światowej - 8 Armia dowodzona przez generała Johannesa von Blaskowitz
 wkracza na ziemie Polskie, w rejonie Międzyborza (Neumittelwalde), wbijając się klinem pomiędzy Armią ,,Poznań" i Armią ,,Łódź". Gisbert von Romberg-Klitzing z patrolem rozpoznawczym 31 regimentu piechoty, 24 dywizji generała porucznika Friedricha Olbrichta o godzinie 4.45, przekroczył granicę obok Urzędu Celnego w Pawłowie kierując się na Chojnik. 


                            
                                            General Johannes Blaskowitz                            General Friedrich Olbricht        




                             
Generał Juliusz Rómmel                                  Generał Tadeusz Kutrzeba 
 Dowódca Armii ,,Łódź"                                     Dowódca Armii ,,Poznań" 


Ppłk Marian Frydrych 
Dowódca 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej
,,Pamiętamy"  

 
Powitanie wojsk niemieckich wkraczających na teren Gminy Sośnie 
przez obywateli polskich narodowości niemieckiej, 1 września 1939 r. 


Działania wojenne na linii obronnej w rejonie powiatu ostrowskiego 
z udziałem Armii ,,Poznań" / ,,Łódź", od 31 VIII - 5 IX 1939 r.

* 

08.10.1939 r. Rozporządzenie Adolfa Hitlera o nowym podziale administracyjnym okupowanych ziem polskich,
 Pawłów w obrębie utworzonego Warthegau - ,,Kraj Warty", podległy landraturze ostrowskiej. 

Arthur Greiser - Namiestnik Kraju Warty 

Nazistowska uroczystość na rynku w Międzyborzu / Neumittelwalde. 

Deine Ehre: Treue dem Führer  /  Mój Honor: Lojalność wobec Wodza.
Neumittelwalde / Międzybórz.  

[...] Kolejny przykład eksterminacji ludności polskiej dotyczy wydarzeń związanych z dużą grupą Polaków 
wywiezionych na przymusowe roboty i pracujących podczas wojny w majątku Dziesławice – położonym ok. 10 km na zachód od Sycowa. Według relacji Polaków mieszkających na tym terenie podczas wojny, w końcowej fazie wojny władze niemieckie 
zatrudniły 150 osobową grupę Polaków przebywających w Dziesławicach do budowy umocnień wojskowych (okopy i bunkry). 
Wydarzenia te relacjonuje gazeta wrocławska ,,Wieczór Wrocławia” w numerze z dnia 3 listopada 1978 roku. 
Grupa Polaków była pilnowana przez żołnierzy Wehrmachtu, którzy uniemożliwiali jakikolwiek kontakt więźniów z miejscową ludnością. 
Pod koniec grudnia 1944 lub na początku stycznia 1945 roku, zostali wywiezieni w nieznanym kierunku. 
Ewakuacja była pośpieszna o czym świadczy pozostawione w miejscu zakwaterowania przedmioty osobistego użytku. 
Po kilku dniach – wg relacji pozostałych na miejscu Niemców – więźniowie obozu zostali rozstrzelani w lesie pod Bukowiną Sycowską. Miejscowa ludność polska, już po zakończeniu wojny domniemane miejsce zbiorowej mogiły Polaków otaczała czcią, 
a jeden z rolników ustawił w tym miejscu tablicę z napisem: ,,Tu spoczywają Polacy zamordowani przez hitlerowców”. 
Zarządzona przez wrocławską Okręgową Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich ekshumacja domniemanej mogiły wykazała, 
że w tym miejscu nie było szczątków ludzkich. Dla ścisłości należy wspomnieć, 
że relacje innych osób przebywających na tym terenie w czasie wojny różnią się w wielu szczegółach od przedstawionych wyżej. 
Faktem jest jednak, że po wojnie nie zgłosił się żaden z Polaków pracujących w latach okupacji w Dziesławicach. 
Żyją natomiast Polacy oraz osoby innych narodowości, które były wywiezione do innych miejscowości byłego powiatu sycowskiego. 
Źródło:
ZBRODNIE HITLEROWSKIE NA ZIEMI KALISKIEJ W LATACH 1939-1945.

Obóz – Lagier* zorganizowany przez aparat III Rzeszy Niemieckiej, 
zlokalizowany na terytorium Neumittelwalde/Międzybórz przy ul. Kolejowej. 
Miejsce koncentracji przymusowych pracowników pod nadzorem strażników 
wobec represjonowanego społeczeństwa w obliczu terroru nazistowskiego. 
Widoczny obiekt murowany przypuszczalnie pełnił funkcję naczelnego organu administracji, 
w sąsiedztwie mieściły się baraki wchodzące w skład obozu, otoczone płotem zakończonym drutem kolczastym.
 Obóz umiejscowiony na obrzeżach miasteczka w pobliżu siedziby gmachu Sądu Grodzkiego. 

*Przed wojną ośrodek funkcjonował jako obóz przejściowy, służący do przerobu polskich robotników sezonowych, rekrutowanych corocznie do niemieckiego rolnictwa…

Podobny charakter nosił obóz mieszczący się w miejscowości Sośnie w budynkach szkoły 
w charakterze administracyjnego środka zapobiegawczego więźniów, 
których zatrudniano przy budowie okolicznych dróg i kopaniu rowów. 
Kierownikiem obozu był niejaki, bliżej nieznany z pochodzenia Friedrich Bunk. 
Strażnikami byli: Paul Gonscharek, Adolf Ojda i Bogumil Giel. 
W leśniczówce koło wsi Szklarka skupiający więźniów zatrudnionych pod nadzorem strażników 
zatrudniano przy budowie dróg, czyszczeniu stawów i usuwaniu gruzów. 
Zlokalizowano kilka małych obozów pracy przymusowej m.in. w Janisławicach, 
Kałkowskie w budynku prywatnym około 100 osób pochodzenia żydowskiego, 
Kocinie przebywało przeciętnie ok. 120 osób, na skutek epidemii biegunki zmarło tam 11 osób, 
po likwidacji tych obozów więźniów przetransportowano do obozu pracy w Czarnymlesie na tzw. pustkowie zawidzyn 
i obóz typu karnego dla kobiet w Kątach Śląskich utrzymywany w wyjątkowo zaostrzonym rygorze. 
W obozach tych były przypadki mordowania więźniów, o czym świadczą mogiły na okolicznych wiejskich cmentarzach. 
Nie ulega wątpliwości, że każdorazowa likwidacja poszczególnych obozów była równoznaczna 
ze skierowaniem większość więźniów do ośrodków masowego uśmiercania… 

Nazistowski Obóz Służby Pracy Rzeszy w Kraschen/Kraszów gm. Międzybórz w obudowie
 drewnianych baraków położony na skraju wioski  z centralom siedzibom oddziału RAD 8,111 w Neumittelwalde, 
ulokowanym w budynkach starej szkoły ewangelickiej na Rynku Dolnym, 
która opustoszała w związku z budową nowego budynku szkoły. 
Po wprowadzeniu przymusowej służby pracy pojemność obozu znacznie powiększono 
budując drewniane baraki w ogrodach parafialnych przylegających do kościoła ewangelickiego.   

Reichsarbeitsdienst w skrócie RAD, była masową organizacją przystosowania obywatelskiego 
i wojskowego młodzieży w III Rzeszy Niemieckiej, prowadziła działalność wśród młodzieży 
na rzecz kształtowanie postaw obywatelskich poprzez naukę i pracę. 
Początkowo do organizacji wstępowali ochotnicy. W dniu 26 czerwca 1935 wprowadzono zarządzenie 
o obowiązku sześciomiesięcznej pracy na rzecz państwa.
 Zarządzeniu podlegali mężczyźni w wieku od 18 do 25 lat (RAD/M), a od 4 września 1939 także kobiety (RAD/wJ). 
Po wybuchu II wojny światowej głównym zadaniem RAD stało się wykonywanie prac na rzecz Wehrmachtu
 wykorzystywano ich m.in. do budowy okopów i umocnień. 
W totalitarnym państwie dziecko trafiało do Hitler Jugend, następnie do Służby Pracy Rzeszy, 
a w kolejnym etapie do armii...

NS - Arbeitsdienst - Abteilung 8,111 Neumittelwalde Vorderansicht.
Koszary Obozu Służby Pracy przy Rynku Dolnym w Neumittelwalde, 
dawniej szkoła ewangelicka, obecnie mieszkania prywatne w Międzyborzu.


Koszary mieszkalne RAD/wJ dla kobiet  - Służba Pracy Rzeszy Niemieckiej - Reichsarbeitsdienst 3/63 
Obecnie Ośrodek Zdrowia w Sośniach. 

*

Polskie Państwo Podziemne / Okręgu - Ostrów Wlkp.
( pierwsza i druga konspiracja )

     
                                                      Wacław Maik                       Jan Kamiński                   Henryk Kowałówka           Władysław Marmurowicz 
                                          ,,Walerian"                      ,,Mały"                        ,,Zrąb"                          ,,Żwir"

                                                   Czesław Mocek                     Jan Kołodziej                       Andrzej Rzewuski                  Józef Sobczak
                                         ,,Spirytus"                      ,,Drwal"                       ,,Hańcza"                      ,,Ekiert"


                                                   Jan Kempiński                    Irena Tomaszewicz              Helena Motykówna              Franciszek Olszówka 
                                            ,,Błysk"                         ,,Danka"                   ,,Dziuńka"                        ,,Otto"

                                                                        Czesław Przybyłek                   Józef Młynarz                     Albin Walenty Rak
                                                              ,,Edward"                      „Farys”                      „Lesiński


Ludwik Siniecki ps. ,,Szary"

Żołnierz Polskiego Państwa Podziemnego.

 Niezłomny - pierwszej i drugiej konspiracji.

Zawodowy Podoficer WP.


- urodzony 6 lutego 1913 roku w Badenii Wirtembergii, jako syn Ludwika i Elżbiety
Po odzyskaniu przez Rzeczpospolitą niepodległość osiedlił się wraz z rodziną w Ludwikowie, w powiecie ostrowskim. 
Przed 1939 r. pełnił służbę w zawodowym Wojsku Polskim w stopniu sierżanta w owianych sławą - 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich. Podczas okupacji niemieckiej miał być w obozie KL Auschwitz - skąd przypuszczalnie zbiegł w 1942 r. 
przez krótki czas służył w tzw. granatowej policji, po czym zdezerterował z bronią ręku i wstąpił w szeregi Armii Krajowej. 
W partyzantce w rejonie Kieleckim - w oddziale AK ,,Nurta", a potem w okolicach Warszawy. W 1945 r., na polecenie dowództwa AK 
przybył na teren powiatu ostrowskiego do Ludwikowa gdzie na rozkaz ,,Hańczy" obejmuje komendę jednego 
z oddziału WSGO ,,Warta" w liczbie ok. 60 żołnierzy, podzielony na plutony i drużyny. 
Działającego od maja do października 1945 r., na południu pow. ostrowskiego. 
Żołnierze oddziału ,,Szarego" zajmowali się m.in. odbijaniem więźniów politycznych aresztowanych 
przez Urząd Bezpieczeństwa ( 2 napady na PUBP w Ostrowie ), oraz liczne działania zbrojne-operacyjne w terenie. 
15 września oddział ,,Szarego" pod dowództwem Antoniego Wisza "Białego", 
w składzie: "Burza", "Dzięcioł", "Janek", "Pietrek" i "Kruk", 
przeprowadził akcję w miejscowości Moja Wola, w Gminie Sośnie, 
skąd zarekwirowano dwa konie, maszynę do pisania, aparat telefoniczny, 
bryczkę, motocykl DKW oraz rower...
Ludwik Siniecki ps. ,,Szary" poszukiwany ze szczególne zawziętością przez UB 
nigdy nie wpadł w sieci aparatu bezpieczeństwa, nie ujawniając się. Jego życiorys owiany jest mgłą tajemnicy... 
Sprawa operacyjna rozpracowania Ludwika Sinieckiego pod krypt. ,,Ukryty" zamknięto dopiero 3 listopada 1964 r.


*


W nocy z 21 na 22 stycznia 1945 r. ewakuacja na zachód
  rdzennych mieszkańców Pawłowa o narodowości niemieckiej.


* 

02.08.1945 r. Uchwałą konferencji w Poczdamie - państw Wielkiej Trójki, 
zdecydowały o przeprowadzeniu przesiedlenia ludności Niemieckiej z Polski...


* 

Źródło: Stowarzysz​enie "Pomos​t" - Poznań.

Grób w Pawłowie - NIEZNANI 21.01.1945
19.06.2008​ r. Pawłów, (Gmina Sośnie) 24 żołnierzy pochowanyc​h w oznaczonym grobie z napisem: 
Nieznani 21.01.1945​ r. pięć nieśmiertelników.. ***  

*

Źródło: OSTRÓW WLKP. i POWIAT OSTROWSKI W ILUSTRACJACH 1945-1948 Wydawca: Komitet Redakcyjny – Ostrów Wlkp
Spis gromad według gmin w powiecie Ostrowskim 1945 - 1948 rok.

*

1972 r. Pawłów w wyniku reformy administracyjnej wchodzi w skład Gminy Sośnie / 16 sołectw.


Budynek Urzędu Gminy Sośnie.  
Architektura: mgr inż. arch.  Wojciech Gubała  / Konstrukcja: mgr inż. Andrzej Cempel. 
www.sosnie.pl


W latach 1975 - 1998 Pawłów należy do województwa kaliskiego. 

Herb Województwa Kaliskiego

 

Wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę nowej Szkoły w Pawłowie.  

AKT EREKCYJNY BUDOWY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W PAWŁOWIE POW. OSTRÓW WLKP.

         W 25-lecie Polski Ludowej i w czwartym roku planu 5-letniego 1966-1970, gdy cały naród 
skupiony we froncie jedności narodu realizował uchwały V zjazdu PZPR, położono Kamień Węgielny
 pod budowę Szkoły Podstawowej w Pawłowie dla 210 dzieci, o 6 izbach lekcyjnych, 
2 gabinetach przedmiotowych i sali gimnastycznej. Szkoła została zaprojektowana przez biuro projektów w Poznaniu, 
nadzór techniczny objęła dyrekcja inwestycji miejskich w Ostrowie Wlkp. 
a budowę zrealizuje Miejskie Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane w Ostrowie Wlkp. 
Działo się 20 listopada 1969 roku, gdy sekretarzem KC PZPR był Władysław Gomułka
przewodniczącym Rady Państwa Marian Spychalski, prezesem Rady Ministrów Józef Cyrankiewicz
Ministrem Oświaty i Szkolnictwa - Wyższego prof. dr. Henryk Jabłoński
sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Poznaniu Kazimierz Barcikowski
przewodniczącym Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Franciszek Szczerbal
kuratorem Okręgu Szkolnego Poznańskiego MGR Anna Tyczyńska, sekretarzem Komitetu Powiatowego 
PZPR w Ostrowie Wlkp. MGR Jan Majerczak, przewodniczącym Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Ostrowie Wlkp. 
Józef Dykczak, inspektorem szkolnym Jerzy Miłoczyński, sekretarzem KC PZPR w Chojniku Jan Serafin,
 sekretarzem POP w Pawłowie Tadeusz Więcek, przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej w Pawłowie Józef Nettem, Sołtysem wsi Pawłów Tadeusz Rzepa, Przewodniczącym Komitetu Rodzicielskiego miejscowej szkoły Wiktor Kraska
Kierownik Szkoły Maria Rekść
Pawłów 20 listopada 1969 r.



        
  Jan Rekść.                                           Maria Rekść.

 Kierownik Szkoły w Pawłowie z Małżonką.


J a n   R e k ś ć 

- urodzony 1 sierpnia 1908 roku w Święcianach, syn Aleksandra i Justyny. 
Po dość wczesnej śmierci ojca właściciela niewielkiego majątku ziemskiego, 
wychowaniem Jana oraz siostry i dwóch braci zajęła się matka. 
Ok. 1927 roku Jan Rekść zostaję absolwentem Seminarium Nauczycielskim w Święciany. 
Następnie podejmuję pracę nauczyciela w szkołach wiejskich na terenach województw wileńskiego i nowogródzkiego. 
Po śmierci Józefa Piłsudskiego, powstała sieć szkół budowanych w hołdzie Marszałkowi. 
W jednej z nich Jan Rekść, obejmuję stanowisko dyrektora placówki, 
pełniąc funkcję do czasu wkroczenia wojsk sowieckich na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - 17 września 1939 roku. 
Po wypowiedzeniu wojny przez Niemcy ZSRS Jan Rekść imał się różnych zajęć, 
rozpoczynając też nauczanie w podziemiu – w Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (TON). 
Na początku 1944 r., zagrożony aresztowaniem przez Gestapo, 
opuszcza rodzinne Święciany i udaję się do Ostrowi Mazowieckiej. 
W 1945 roku unikając zainteresowanie Urzędu Bezpieczeństwa jako osoba pochodząca z Kresów,
 przenosi się do Gliwic gdzie omal nie zginął z ręki pijanego sowieckiego żołnierza. 
Po tym incydencie lokuję się do małej miejscowości Przygodziczki w powiecie ostrowskim (woj. wielkopolskie), 
gdzie zostaje dyrektorem miejscowej szkoły podstawowej.
 Tam poznaję nauczycielkę - Marię Janczewską z którą w grudniu 1948 roku zawiera związek małżeński. 
W 1951 r. na świat przychodzi ich jedyny syn, Andrzej. 
W 1952 roku małżonkowie przenoszą się do Pawłowa, gdzie w 1953 roku Jan Rekść przejął dyrekcję miejscowej szkoły. 
Nowy dyrektor podejmuję się remontu budynku placówki, któremu groziła już katastrofa budowlana. 
Z czasem prowadząc nadzór nad placówką Jan Rekść staję się autorytetem dla kadry pedagogicznej. 
W połowie lat 60, ukończył zaoczne studia nauczycielskie w zakresie języka rosyjskiego. 
Wtedy też swoje mieszkanie służbowe małżeństwo przeznacza na potrzeby powstającego wówczas 
i niezbędnego oddziału przedszkolnego, sami decydując się na budowę domu jednorodzinnego. 
Z końcem lat 60 Jan Rekść, przekonuje wielu lokalnych decydentów o konieczności budowy 
nowej szkoły podstawowej w Pawłowie, którą ostatecznie oddano do użytku na początku 1971 r. 
W tym okresie dyrektor przeszedł na emeryturę, a do 1973 r. obowiązki szefowej szkoły przejęła jego małżonka, Maria. 
1 listopada 1985 roku umiera Maria Rekść z domu Janczewska (rocznik 1934), 
niespełna rok później 11 kwietnia 1986 roku umiera Jan Rekść
Wspólnie wychowali wielu znakomitych następców, a pamięć o nich wciąż trwa w sercach wielu nauczycieli, 
a przede wszystkim mieszkańców Pawłowa
Jan Rekść, za swą wieloletnią pracę i ofiarną służbę, został uhonorowany 
Złotą Odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasług.
  
Dom wzniesiony przez rodzinę Rekść, położony w sąsiedztwie starej Szkoły w Pawłowie.


 Przedszkolaki  - rocznik 1957 / foto przed starą Szkołą w Pawłowie.

 Budynek nowej Szkoły w Pawłowie Wielkopolskim.



Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Pawłowie.
 Powołana do życia na początku lat 70-tych, funkcjonowała do lat 90-tych.  


Ośrodek Zdrowia w Pawłowie 


Sklep Spożywczo-Przemysłowy w Pawłowie.



Stacyjka PKP Pawłów Wielkopolski
- z przystankiem kolejowym PKP  na linii Ostrów Wielkopolski - Wrocław.




TYM, KTÓRZY MUSIELI TU PRZYJŚĆ 
TYM, KTÓRZY MUSIELI STĄD ODEJŚĆ 
W WYNIKU II W. ŚWIATOWEJ 
WYWOŁANEJ PRZEZ HITLEROWSKIE NIEMCY I BOLSZEWICKĄ ROSIĘ.
 01.IX.1939 & 17.IX.1939 & 09.V.1945...

Zbigniew Domino ,,Czas kukułczych gniazd"



Cmentarz po ewangelicki / komunalny w Pawłowie.


Świetlica Wiejska w Pawłowie.

Użytek ekologiczny „Łąki koło Wieży” w Pawłowie, stanowi obszar chroniony o powierzchni bagnistej,
 porośnięty zwartym i jednolitym szuwarem trzcinowym.
 Przyrodnicza ostoja występowania wielu gatunków ptaków chronionych. 
Siedlisko przyrodnicze zlokalizowane w rejonie „Cisza” - Gmina Sośnie 
obejmujący użytek ekologiczny w Nadleśnictwie Antonin. 


Wieś oddalona o ok. 6 km na południe od wsi Sośnie, położona w północno-wschodnim fragmencie Wzgórz Twardogórskich 
w obszarze lasów Rychtalskich. Nazwa tej miejscowości pochodzi od nazwy osobowej Paweł. Osoba ta była prawdopodobnie właścicielem lub założycielem wsi. Pierwsza wzmianka o Pawłowie pochodzi z 1245 roku z dokumentów papieskich jako Paulowo. Na terenie wsi Pawłów występują obiekty ujęte w ewidencji zabytków. Są to m.in.: Budynek Dawnej Szkoły Ewangelickiej, Dom celny - dawny posterunek Straży Granicznej, Zagroda Gospodarcza - dawny folwark oraz cmentarz ewangelicki. W roku 2013 po gruntownym remoncie została oddana do użytku mieszkańców nowoczesna Sala Wiejska. 

Centrum Sołectwa Pawłów - widok z lotu ptaka / Foto: Miłosz Wasiak.

Źródło: www.fotopolska.eu
Zdjęcia lotnicze - centrum Pawłowa z 1945 roku.


Położenie Pawłowa na mapie w Gminie Sośnie.      


Od 1998 roku Pawłów należy do utworzonego powiatu ostrowskiego z województwem Wielkopolskim,
w Gminie Sośnie...

                            Gmina Sośnie                                 Województwo Wielkopolskie                               Powiat Ostrowski      





Informujemy że zawartość serwisu Sołeckiego ma wyłącznie charakter informacyjny, 
nie stanowi oferty komercyjnej w rozumieniu przepisów prawa cywilnego. 
Administrator serwisu dokłada starań, by publikowane materiały były rzetelne i pomocne,
jednakże nie ponosi żadnej odpowiedzialności za skutki działań podejmowanych w oparciu o te treści.



,,Naród, który nie szanuje swej przeszłości nie zasługuje na szacunek teraźniejszości 
i nie ma prawa do przyszłości"

Józef Piłsudski.




Źródła:
* Dawny Powiat Odolanowski > Na starych pocztówkach 1887-1932
* Marian Gumowski - Herby i Pieczęcie Wsi Wielkopolskich 1937 r. 
* Zdzisław Biernat - SŁOWNIK ETYMOLOGICZNY
 MIEJSCOWOŚCI ZIEMI MIĘDZYBORSKIEJ 
* Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Międzyborzu.
* Jerzy Pietrzak - Agnieszka Gibasiewicz > Dziedzice, dwory, pałace.
* Karl Heinz-Eisert – Neumittelwalde  www.gross-wartenberg.de
błogosławiona SANCJA - Janina Szymkowiak 1910 - 1942. 
* www.pl.wikipedia.org - Bolesław III Rozrzutny
* Placówka Straży Celnej ,,Pawłów" (Rybin). www.pl.wikipedia.org
* www.starynamyslow.pl - Książę Konrad Oleśnicki
* Marek Nienałtowski - Oleśnica w czasach książąt piastowskich
* Marek Nienałtowski - Oleśnica w okresie Welfów
* www.sycow.wikia.com - Joachim I von Maltzan
* www.pl.wikipedia.org - Rafał Leszczyński herbu Wieniawa
* www.pl.wikipedia.org - Sylwiusz Nimrod Wirtemberski
* www.pl.wikipedia.org - Stanisław Wojciechowski.
* www.poznan.wikia.com - Epidemia dżumy
* www.nieskonczenieniepodlegla-ludzie.pl
* www.sycow.wikia.com - Christoph / Ernst / Peter . 
* www.fotopolska.eu - Zamek w Sycowie 
* www.gim44.edu.pl - Fryderyk Chopin
* www.pl.chopin.nifc.pl - Tytus Wojciechowski
* Nadleśnictwo Antonin: www.antonin.poznan.lasy.gov.pl
* INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ - Wrzesień 1939 r. w Wielkopolsce. 
Generał Tadeusz Kutrzeba - Dowódca Armii ,,Poznań" 
Generał Juliusz Rómmel - Dowódca Armii ,,Łódź" 
* General Johannes Blaskowitz 
* General Friedrich Olbricht 
* Zbiory - Socjum Syców.
* polska-org.pl - Miedzybórz 
 * Arthur Greiser - hitlerowski namiestnik Kraju Warty.
* Mariusz Patelski: polsko-niemieckie zmagania o „Środkowy Śląsk 
* Żarowska Izba Historyczna - RADwJ Lager… Opracowanie Bogdan Mucha.      
* Jadwiga i Krystian Niełacni - ONI SIĘ NIGDY NIE PODDALI 
* Waldemar Handke - WIELKOPOLSKA NIEZŁOMNA 
* Gerard Kosmala - Granica Reliktowa
* Jacek Światły - SZKLARKA ŚL., MOŻDŻANÓW 
* Jacek Światły- SOŚNIE, MOJA WOLA
 * Jacek Światły GRANOWIEC, KRZYŻNO 
* W pamięci ludzkiej zapisane
KATALOG  ZABYTKÓW  SZTUKI  - SYCÓW MIĘDZYBÓRZ I OKOLICE.
* Jadwiga i Krystian Niełacni - OSTROWSKA KSIĘGA PAMIĘCI / część 2. 
* Wiesław Dobrzycki - Józef Lompa.
Krzysztof Dziedzic > Album - ,,Pozdrowienie z powiatu oleśnickiego” 
/ Gruss aus dem Kreis Oels. 
- wspomnienia z XX wieku mieszkańców Gminy Sośnie
* Zeszyt Historyczny Nr 29 - 30 LAT MUZEUM REGIONALNEGO / Syców 2017. 
* Stanisław Małyszko > MAJĄTKI WIELKOPOLSKIE
TOM III POWIAT OSTROWSKI DAWNE BUDOWNICTWO FOLWARCZNE. 
* Siedemdziesiąt pięć lat archeologii w Uniwersytecie Wrocławskim 
pod redakcją Mirosława Masojcia i Jerzego Piekalskiego. 
* Arthur Rhode - Wspomnienia odolanowskie.   
* Melchior Wańkowicz - Na tropach Smętka. 
* Jerzy Furmanek, Stanisław Kozłowski - JERZY LANC nauczyciel.
* Szkoła Wielkopolsk@ 2020 
* www.wbc.poznan.pl - Orędownik Ostrowski Nr 38 - 10 maja 1932 r.
* www.wbc.poznan.pl - Orędownik Ostrowski Nr 49 - 18 czerwca 1935 r.
* www.wbc.poznan.pl - Orędownik Ostrowski Nr 12 - 11 lutego 1925 r.
* www.wbc.poznan.pl - Orędownik Ostrowski Nr 74 - 21 czerwca 1939 r.
* www.wbc.poznan.pl - Orędownik Ostrowski Nr 90 - Dodatek 9 listopad 1926 r.  
* Zbiory prywatne - M i e s z k a ń c ó w   P a w ł o w a.



2 komentarze:

  1. Chciałbym zapytać o zdjęcie "Orłów Piastowskich", szczególnie interesuje mnie orzeł znajdujący się po lewej stronie... Czy mógłbym dowiedzieć się coś więcej na temat pochodzenia tego orła? Pytam gdyż jestem w posiadaniu niemalże identycznego orła po moim pradziadku.

    OdpowiedzUsuń